Het doel van deze webpagina's is om de invloed van geologische gebeurtenissen op het ontstaan van het Winterwijkse cultuurlandschap in één verhaal samen te vatten en toegankelijk te maken voor geïnteresseerden zonder daarbij in (wetenschappelijk) detail te treden. Bovendien worden enkele ingrepen van de mens op het landschap kort toegelicht. Om het voor de meeste lezers begrijpelijk te houden, heb ik vakjargon zoveel mogelijk vermeden. De geologische geschiedenis van het Winterswijkse gebied is in werkelijkheid complexer dan in de volgende pagina's beschreven, en helaas heb ik niet altijd recht kunnen doen aan alle geologische studies m.b.t dit gebied. De keuze wat wel te beschrijven en wat niet, bleek een lastige te zijn. Omdat de Winterswijkse regio zo vaak in zee lag, heb ik het complexe samenspel van bodembewegingen en zeespiegel variaties in "meer weten" extra aandacht gegeven.
Geologie is de wetenschap die de processen bestudeert, die de aarde hebben gevormd. De geoloog gebruikt hier lagen in de ondergrond voor. Deze lagen kunnen versteend zijn of nog ongeconsolideerd (niet versteend). Monsters en metingen van aardlagen ontsloten door boorputten en oude lagen die aan de oppervlakte komen, geven de geoloog toegang tot de archieven van de aardse geschiedenis. De oude lagen bevatten informatie aangaande het complexe samenspel van zeeën, rivieren, klimaten en bodembewegingen tijdens welke de lagen zijn gevormd. De geoloog reconstrueert de geschiedenis van een gebied op de aarde middels het begrijpen van de ontstaansgeschiedenis van de oude bodemlagen, net zoals een historicus archieven met oude documenten bestudeert om onze geschiedenis beter te begrijpen. Maar waar de geschreven geschiedenis van de mensheid niet meer dan enkele duizenden jaren beslaat, beslaat de met oude bodemlagen gedocumenteerde geschiedenis van de aarde enkele miljarden jaren. Winterswijk is tamelijk uniek in Nederland, omdat hier archieven van diverse periodes uit de laatste 250 miljoen jaren aan de oppervlakte liggen.
In Nederland groeien we niet op met een geologisch bewustzijn. Op school wordt aan geologie weinig aandacht besteed en de meeste Nederlanders wonen in de vlakke delta van de Rijn en Maas, waar we weinig of niets van de ondergrond kunnen zien. Wanneer we op vakantie gaan, worden we ons soms wel bewust van geologische verschijnselen, zoals bijvoorbeeld wanneer we de druipsteen grotten in de Ardennen bezoeken, de kalksteenkliffen langs de Franse en Engelse kusten bewonderen of door een nauwe kloof in de Ardeche rijden.
Zeer veel detail aangaande de Winterswijkse geologie is te vinden in vaktijdschriften, maar deze zijn vaak minder toegankelijk voor de "gemiddelde" lezer. Zonder deze literatuur had ik deze website echter niet kunnen samenstellen. Een aantal, enigszins meer algemene publicaties worden hieronder genoemd. De auteurs van deze en andere publicaties hebben vele manjaren besteed aan het bestuderen en documenteren van de Winterswijkse ondergrond en het landschap.
Al rondkijkend en lezend ben ik steeds meer van de Winterswijkse geologie en het cultuurlandschap gaan begrijpen. Indien mogelijk heb ik de publicaties over de geologische verschijnselen in het veld geverifieerd. De daaruit voortvloeiende kennis over de ondergrond van Winterswijk heb ik geprobeerd op een begrijpelijke en vereenvoudigde wijze in de pagina's "geologie" samen te vatten.
De tekeningen en foto's zijn door mij gemaakt, behalve wanneer anders vermeld. Ik citeer lang niet alle bronnen omdat ik dit verhaal zo leesbaar mogelijk wil laten zijn.
Na afronding van de studie geologie, ben ik 35 jaar werkzaam geweest in de olie- en gasindustrie tot mijn pensionering eind 2016. Mijn afstudeerrichting is petrologie, een onderzoeksgebied dat gericht is op het bestuderen van de samenstelling van gesteenten en de omstandigheden waaronder deze zijn ontstaan.
Als geoloog wil ik de onderliggende gebeurtenissen begrijpen, die tot de landschapsvorming hebben geleid en daarom heb ik het cultuurlandschap van mijn huidige regio Winterswijk onder de loep genomen.
Rob Hartmans
Literatuurlijst
Onderstaande lijst van toont publicaties van (deels) meer algemene aard en omvat slechts een klein deel van alle publicaties over de Winterswijkse geologie en het landschap:
- Cultuurhistorische atlas Winterswijk, J. Neefjes en N. Willemse, 2009
- Aardkundige waarden in Winterswijk, N. Willemse, 2018
- Winterswijk, landschap en vegetatie, deel 1. Ontstaan en opbouw van het landschap, ST.H. van den Brand e.a., 1981
- Winterswijk, geologie deel I, Inleiding tot de geologie van Winterswijk, W. Peletier en H.G. Kolstee, 1986
- Winterswijk, geologie deel II, De Trias-periode (geologie, mineralen en fossielen), H.W. Oosterink, 1986
- De ontwikkeling van het landschap ten oosten van Winterswijk, M. van den Bosch en H. Kleijer, 2003
- Bodemkundig-geologische inventarisatie van de gemeente Winterswijk, Alterra, M. van den Bosch en F. Brouwer, 2009
- Gids voor de Winterswijkse steengroeve, J. Reumer, 2020
- Ontdek de Achterhoek, H. Schimmel, R. Borman, G. Gonggrijp e.a., 1983
Vragen of opmerkingen, stuur dan een email naar: info@geowinterswijk.nl